ANKARA Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk demokratik seçimlerinde partisi tek başına iktidara gelen, 10 yıllık iktidarın sonunda 27 Mayıs darbesi ile düşürülen ve 17 Eylül 1961'de idam edilen Adnan Menderes, 51. ölüm yıl dönümünde anılıyor. 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi'nden Aydın milletvekili seçilen Menderes, ''dörtlü takrir'' nedeniyle 1945 yılında CHP'den ihraç edildi. 7 Aralık 1945'te, CHP'den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti'yi kurdu. 14 Mayıs 1950'de yapılan Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk demokratik seçimlerinde DP yüzde 52,7, CHP ise yüzde 39,4 oy aldı. Adnan Menderes'in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türkiye'nin iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu.1. Menderes hükümetinin ilk icraatı, fazla masraf olduğu gerekçesiyle devlete ait otomobilleri satmak oldu. Menderes döneminde, paralara mevcut cumhurbaşkanının resminin basılması uygulaması kaldırıldı, tekrar ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün resimleri basılmaya başlandı. Daha sonra o döneme kadar Türkçe okunan ezanın Arapça okunması serbest bırakıldı. Menderes hükümeti, 1951 yılında Türkiye'nin Kore Savaşı'nda Birleşmiş Milletler kuvvetlerine Türk tugayı ile katılmasına karar verdi. Bunun neticesinde, Türkiye 1952'de NATO'ya tam üye olarak kabul edildi. 1950-1954 yıllarında Türkiye, ekonomide kalkınma dönemine girdi. Bu dönemde serbest piyasa ekonomisine geçişe hız verildi. Yabancılara petrol arama ve çıkarma izni verildi. Yabancı sermayeyi teşvik yasası çıkarıldı. Gelen krediler özellikle tarım alanında kullanılmaya başlandı. Tarımda makineleşme çalışmaları yoğunlaştırıldı. Marshall Planı'nın da katkısıyla ülkede yeni sanayi tesisleri kuruldu. 1954 yılında Türkiye Vakıflar Bankası kuruldu. 2 Mayıs 1954 tarihinde yapılan seçimlerde DP büyük bir başarı elde etti. Oyların yüzde 57'sini alarak iktidarını tek başına devam ettirdi. İhtilale doğru giden süreç Kıbrıs konusunda Londra'da ikinci tur görüşmeler yapılırken 6 Eylül 1955 gecesi İstanbul'da bazı gazetelerin Selanik'te Atatürk'ün evine bomba atıldığını yazması üzerine azınlıklara yönelik olaylar çıktı. 1955 yılından itibaren çeşitli sebeplerle ülkede siyaset sertleşmeye başladı. Muhalif bazı milletvekillerinin cuntacı oldukları öne sürülen bazı subaylarla sürekli temas halinde oldukları iddiaları nedeniyle hükümet, ''Tahkikat Komisyonu''nu kurdu.15 DP milletvekilinden oluşan komisyon hem suçlama hem de yargılama hakkına sahipti ve kararlarına itiraz edilemiyordu. Komisyonun ilk işi muhalefet partisi CHP aleyhine soruşturma açmak oldu. Bu durum karşısında ''Bu yolda devam ederseniz sizi ben de kurtaramam'' dediği ve birkaç ay önce Güney Kore'de gerçekleşen askeri darbeye gönderme yaparak ''Türk ordusu, Kore ordusundan daha az şerefli değildir'' diye konuştuğu için TBMM tarafından, ''askeri darbeyi teşvik ettiği'' gerekçesiyle İsmet İnönü'ye 12 oturum meclisten men cezası verildi. CHP Meclis Grubu'nun duruma itiraz etmesiyle olaylar iyice büyüdü ve sonunda CHP milletvekilleri polis zoruyla meclisten çıkartıldı. 5 Mayıs 1960'ta Ankara Kızılay Meydanı'nında ''555K'' parolasıyla büyük bir protesto mitingi düzenlendi. 21 Mayıs'ta ise Harp Okulu öğrencileri ve subaylardan oluşan yaklaşık bin kişi Ankara'da hükümet aleyhinde sessiz bir yürüyüş yaptı. Sonunda 27 Mayıs 1960 günü saat 04.00'te radyoda Kurmay Albay Alparslan Türkeş, TSK olarak yönetime el koyduklarını bir radyo bildirisi ile halka duyurdu. Adnan Menderes ise 27 Mayıs 1960 günü Kütahya'da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara'ya getirildi. Daha sonra bazı Demokrat Parti milletvekili ve üyeleri ile birlikte Yassıada'ya hapsedildi. Darbeyi gerçekleştiren subaylar, Cemal Gürsel başkanlığında kurulan Milli Birlik Komitesi ve kurucu meclis ile ülke yönetimini devraldı. Menderes ve diğer DP üyeleri bulundukları Yassıada'da kurulan ve tartışmaları halen devam eden Yüksek Adalet Divanı tarafından yargılanmaya başladı. Menderes, 13 ayrı davadan yargılandı. Bunlar arasında ''yeni doğmuş gayri meşru çocuğu öldürmek ve bu suça azmettirmek" gerekçesiyle açılan ''Bebek Davası'' dışındaki bütün davalardan suçlu bulundu. 27 Mayıs darbesini yapan askerlerin özel olarak kurdukları mahkeme olan Yüksek Adalet Divanı, 9 ay 27 gün süren yargılama sonunda 14 kişinin idamına, 31 kişinin de ömür boyu hapse mahkum edilmesine karar verdi. Geri kalan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis cezaları veya beraat kararı verildi. Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi; Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti. Celal Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961 tarihinde sabaha karşı, o gün başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunan Adnan Menderes ise İmralı Adası'nda 17 Eylül 1961'de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden sağlam raporu alındıktan sonra saat 13.21'de idam edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi 1990 yılında çıkardığı yasayla, Menderes ve onunla beraber idam edilenlere itibarlarını iade etti. Menderes'in Topkapı'da bulunan mezarını çok sayıda kişi ziyaret etti. AA