ÜCRETSİZ İZİNLİ İŞÇİNİN SAĞLIK HAKKI
 
 
Yazar:ÖzkanBİLGİLİ*
Yaklaşım / Mart 2011 / Sayı: 219
 
I- GİRİŞ
2010 yılı (yeni) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği 12 Mayıs 2010 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştı. Daha sonra, 12 Ekim 2010 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik değişikliği ile Yönetmelik eki Ek 5 ve Ek 9’da da değişikliklere gidildi.
Bilindiği üzere, bunlardan Ek 5 İşten Ayrılış Bildirgesi, Ek 9’da 4/a statüsünde sigortalılar için Aylık Prim ve Hizmet Belgesi olup e-sigorta yoluyla SGK’ya verilen belgelerdir.
Bu belgelerin, 5510 sayılı Kanun’un geçici 12. maddesi beşinci fıkrası uyarınca, 1 Ekim 2010 tarihi itibariyle başlayacak olan GSS uygulamasının yeni bir adımına hazırlık olarak güncellenmiş görünüyorken, kamuoyunda “Torba Kanun Tasarısı” olarak bilinen tasarının yasalaşması halinde sürelerin ve yükümlülüklerin değişeceği anlaşılmaktadır.
Yazımızın konusunu, ücretsiz izinli işçilerin bu sürede genel sağlık sigortası primi ödeme zorunluluğuna ilişkin yasalaşması beklenen yeni düzenlemeler oluşturmaktadır.
 
II- BELGELERDE ÖNE ÇIKAN HUSUS
İşverenler ve özellikle bunlar adına işlem yapan meslek mensupları, 2010/Eylül ayında e-bildirge sisteminde eksik gün nedenlerinden “02-ücretsiz izin” kodunun kaldırıldığını gördüler. Onun yerine, ücretsiz izne ilişkin 19, 20, 21 olarak yeni kodlar eklenmişti. İşte Yönetmelik değişikliği ile bu fiili durum mevzuata uygun hale getirilmiş oldu.
Buna göre artık ücretsiz iznin eksik gün nedeni olması halinde birbirinden farklı üç adet kod kullanılacak. Bunlar,
Ücretsiz İzin Kodları
Açıklama
19
Ücretsiz doğum izni
20
Ücretsiz yol izni
21
Diğer ücretsiz izin
2010/Ekim ayından itibaren verilecek prim belgesinde eksik gün nedeni olarak “ücretsiz izin” kullanılacak ise bu kodlar kullanılacaktır.
4857 sayılı Kanun’un 74. maddesi uyarınca kadın işçinin 6 aya kadar kullandığı ücretsiz izin sebebiyle eksik gün bildirimi yapılıyor ise 19, aynı Kanun’un 56. maddesi gereğince yıllık ücretli iznini kullanacak olan işçiye işverence 4 güne kadar verilmiş ücretsiz yol izninden dolayı eksik gün bildirimi yapılacaksa da 20 kodunun girilmesi gerekmektedir.
Bunların dışında, işveren ile işçinin anlaşması suretiyle kullandırılan ücretsiz izinler sebebiyle eksik gün bildirimi söz konusu olacak ise bu sefer 21 kodu girilecektir.
Yapılan bu belge ya da ücretsiz izin kodlarına ilişkin değişikliklerin gündemdeki “Torba Kanun Tasarısı” ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.
 
III- TORBA KANUN TASARISINDAN ÖNCE
Aylık prim ve hizmet belgesi e-sigorta sisteminden gönderilmesi sırasında, eksik gün nedeni olarak 21 kod girişi yapılırken oldukça dikkatli olunması gerekmektedir. Zira, 5510 sayılı Kanun’un geçici 12. maddesi beşinci fıkrası ve buna dayalı olarak çıkarılmış olan 2009/155 sayılı SGK Genelgesi’nin önemli sonuçları olacaktır.
Söz konusu Genelge’ye göre SGK; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 56. maddesindeki, “toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni” ile 74. maddesindeki “altı aya kadar ücretsiz izin” dışında Kanun’da ücretsiz izin düzenlemesine yer verilmediğini,bu nedenle, sayılan bu iki hal haricindeki ücretsiz izin sürelerinde 5510 sayılı Kanun uyarınca sigortalılık niteliğinin yitirilmiş olacağını varsaymaktadır. Bu itibarla da Kurum’a göre, aylık prim ve hizmet belgesinde kayıtlı eksik gün nedeni hanesine, “02- Ücretsiz/aylıksız izin” kodu kaydedilmesi halinde;
1- İş Kanunu’nda sayılan bu iki ücretsiz izin halini ihtiva eden ve bu durumu belgelenen ücretsiz izin sürelerinde, “0” gün ve kazanç bildirilen ve işten çıkış kaydı verilmemiş olan sigortalılardan, sağlık hizmet sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde 30 gün prim ödeme şartını yerine getirenler sağlık yardımlarından yararlanabilecek,
2- İşten çıkış kaydı verilmemiş olmasına rağmen, ücretsiz izin sürelerinin İş Kanunu’nda sayılan halleri kapsamaması durumunda ise “0” gün ve kazanç bildirilen sigortalılar sağlık yardımlarından yararlanamayacaktır.
Bu yaklaşıma bağlı olarak da, 4857 sayılı Kanun’da belirtilen ücretsiz izin halleri dışında aylık prim ve hizmet belgelerinde “0” gün ve kazanç bildirilen sigortalıların, 5510 sayılı Kanun’un 60. maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortası kapsamına girdikleri, Kanun’un geçici 12. maddesi beşinci fıkrası gereğince 01.10.2010 tarihine kadar iki yıllık geçiş sürecinde talebe bağlı olarak, bu tarihten itibaren ise zorunlu olarak genel sağlık sigortalısı olacak bu durumdaki kişilerin gelir testi talebinde bulunarak 60/c-l kapsamında veya gelir seviyelerine bağlı olarak genel sağlık sigortalısı olacakları kabul edilmektedir. Bütün bu durumlarda da her ay için 30 gün genel sağlık sigortası primi ödenecektir.
 
IV- TORBA KANUN TASARISININ YASALAŞMASI HALİNDE
Halen TBMM’de görüşülmeyi bekleyen “Torba Kanun Tasarısı”nın 36. maddesiyle 5510 sayılı Kanun’un 67. maddesine beşinci fıkra olarak eklenen düzenleme ile “diğer ücretsiz izinlilerin” işi biraz kolaylaştırılmış oluyor.
Söz konusu düzenlemeye göre; “5510 sayılı Kanun’un dördüncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların 4857 sayılı İş Kanunu’nun 56 ve 74. maddeleri ile diğer iş kanunlarında ücretsiz izin sayılan süreler haricinde, ayrıca bir takvim yılı içerisinde toplam bir ayı aşmayan ve işverenlerince belgelendirilen ücretsiz izin sürelerinde genel sağlık sigortalılıkları devam edecektir.”
Şu halde, diğer ücretsiz izin hallerinde 4/a statüsündeki sigortalı bir takvim yılı içinde en çok bir ay genel sağlık sigortalısı olarak herhangi bir prim ödeme zorunluluğu olmaksızın sağlık yardımlarından yararlanabilecektir. Şüphesiz, sağlık tesisine başvurduğu tarihten geriye doğru bir yıl içinde en az otuz GSS gün sayısının bulunması şartıyla.
Ancak, eksik gün nedeni “21” kodu ile bildirge edilen sigortalının, bir takvim yılı içerisindeki ücretsiz izin süresinin bir ayı aşması halinde yukarıdaki yükümlülük gündeme gelecektir: 5510 sayılı Kanun’un 60/g maddesi kapsamında zorunlu genel sağlık sigortalısı sayılacak ve GSS primlerini ödemek zorunda kalacaktır.
 
V- EKSİK GÜN NEDENİ KODUNUN “21” OLMASI DURUMUNDA ÖDENECEK GSS PRİMİ
Yukarıda da belirttiğimiz üzere bu durumda olanlar, “Torba Kanun Tasarısı”nın yasalaşması halinde artık 60/g maddesi kapsamında genel sağlık sigortası primi ödeyeceklerdir.
Bir takvim yılında bir ayı geçen ücretsiz izin sürelerinde ödenecek GSS pirimi yapılacak gelir testine göre tespit edilecektir. Yapılan hesaplamaya göre, aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin üçte birinin üzerinde çıkarsa ödemeyi “diğer ücretsiz izni” kullanan kişinin kendisi  yapacaktır.
Bu durumda olan birisinin diyelim 2011 yılının ilk altı ayında ödeyeceği genel sağlık sigortası primi, aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı; 
 

1- 265,50 - 796,50 TL arasında ise,      265,50x%12       = 31,86 TL,

2- 796,50 - 1.593 TL arasında ise,        796,50x%12       = 95,58 TL,
3- 1.593 TL’den daha fazla ise,           1.593 x%12            = 191,16 TL olacaktır.
 
VI- ZORUNLU GSS PRİMİ ÖDEME ZORUNLULUĞU BAŞLANGIÇ TARİHİ
Yukarıdaki kapsamda, 21 kodunda ücretsiz izinliler dahil diğer statülerdeki genel sağlık sigortalılarının dışında kalan Türk vatandaşları Kanun’un 60/g maddesi uyarınca genel sağlık sigortalısı sayılmaktadırlar. Bunlar için zorunlu (sadece) GSS primi ödeme zorunluluğu ise, “Torba Kanun Tasarısı” ile 5510 sayılı Kanun’un geçici 12. maddesi beşinci fıkrasında yapılan değişiklik ile 1 Ekim 2010’dan 01.01.2012 tarihine ertelenmektedir.
Öte yandan “Tasarının” 37. maddesine göre, 5510 sayılı Kanun’un 60. maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılanlar için gelir testleri Kurum’ca sonuçlandırılıncaya kadar 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarı (asgari ücret) prime esas asgari kazanç tutarı olarak esas alınacaktır. Ancak gelir testi sonucu; aile içindeki gelirleri asgari ücretin altında kalan genel sağlık sigortalılarının bu sürelerde gelir testi sonucuna göre ödemeleri gereken tutarların üzerinde yaptıkları ödemeler herhangi bir faiz uygulanmaksızın iade veya mahsup edilecektir.
 
VII- SONUÇ
Görüldüğü üzere, ücretsiz izin sebebiyle eksik gün bildirim kodları değiştirilmiştir. Bu değişiklik özellikle torba kanun tasarısının yasalaşması ile daha da anlamlı olacaktır. Özellikle 21 kodunda eksik gün bildiriminde bulunmaya özen gösterilmelidir. Zira, 01.01.2012 tarihine kadar ihtiyari, bu tarihten sonra ise 21 kodunda eksik gün bildirilen sigortalı zorunlu GSS primi ödemek zorunda kalacaktır. Bu sebeple, işverenlerin bu durumdaki sigortalılarını bilgilendirmeleri hem çalışma barışına katkı sağlayacak hem de yaşanacak karmaşa daha azalabilecektir.
 
*          Dr., Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi