6111 SAYILI KANUN İLE ÇIRAKLAR, STAJYER ÖĞRENCİLER VE KURSİYERLERİN YENİ DURUMU
 
 
Yazar:ÖzkanBİLGİLİ*
Yaklaşım / Nisan 2011 / Sayı: 220
 
 
I- GİRİŞ
5510 sayılı Kanun ile birlikte özellikle çıraklar ve stajyer öğrenciler sağlık alanında önemli hak kayıpları yaşamıştı. Daha önce, 506 sayılı Kanun döneminde, haklarında “hastalık sigortası” hükümleri uygulanmakta ve bu sigorta dalından da sağlık hizmetleri finanse edilmekteydi.
1 Ekim 2008’den itibaren, 5510 sayılı Kanun ile söz konusu gruplar hakkında “iş kazası ve meslek hastalığı sigortası” ve “hastalık sigortası” hükümleri; stajyer öğrenciler hakkında ise “iş kazası ve meslek hastalığı sigortası” hükümleri uygulanmaya devam etmekle birlikte, artık bu sigorta kollarından sağlık hizmeti diye bir yardım yapılmadığından sağlık hizmetlerinden yararlanamamaları gibi ağır bir sonuç ortaya çıktı. Keza, sağlık hizmetleri artık “genel sağlık sigortası” kapsamında finanse edilmeye başlanmıştı…
Bu sonuç ciddi eleştirilere uğradı ve nihayet sorun giderildi: 6111 sayılı Kanun ile söz konusu kimseler de genel sağlık sigortası kapsamına alındı!...
Aşağıda, 6111 sayılı Kanun ile yapılan düzenlemeler çerçevesinde sözü edilen grupların sosyal sigortası ve genel sağlık sigortası kapsamında yeni durumları ele alınmıştır.
 
II- ADAY ÇIRAK, ÇIRAK VE İŞLETMELERDE MESLEKÎ EĞİTİM GÖREN ÖĞRENCİLER
A- TABİ OLDUKLARI SİGORTA KOLLARI
6111 sayılı Kanun’un 24. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi değiştirilmiştir. Buna göre; 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler hakkında yine iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası hükümleri uygulanmaya devam edilecek. Adı geçenler yine 5510 sayılı Kanun’un
4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır.
Yapılan yeni düzenleme ise şu; aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrencilerden “bakmakla yükümlü olunan kişi” durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanacaktır.
B- PRİME ESAS KAZANÇLARI
6111 sayılı Kanun’un 37. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesi birinci fıkrasına (k) bendi eklenerek, aday çırak, çırak ve meslekî eğitim gören öğrencilerin prime esas kazançlarının ilgili kanunlarında öngörüldüğü şekilde belirleneceği hüküm altına alınmıştır.
Yine 6111 sayılı Kanun’un 64. maddesi ile yapılan ekleme ile 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 25. maddesi birinci fıkrası da değiştirilmiştir.
3308 sayılı Kanun’un 25. maddesi birinci fıkrasına göre; “aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar; aday çırak veya çırağın velisi veya vasisi veya kişi reşit ise kendisi; öğrenciler için okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Bakanlıkça belirlenen esaslara göre düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir. Ancak, işletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30’undan, yirmiden  az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15’inden, aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin yüzde 30’undan aşağı ücret ödenemez.”
6111 sayılı Kanun’un 39. maddesiyle5510 sayılı Kanun’un 82. maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişiklik, yukarıda yapılan değişiklikle ile paralellik arzetmektedir. Buna göre; “5510 sayılı Kanun gereğince alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise 16 yaşından büyük sigortalıların günlük kazanç alt sınırının 6,5 katı” olacaktır.
Şu halde, 2011/Nisan ayı için SPEKT’nın günlük alt sınırı, 16 yaşından küçük aday çırak ve çırağa yaşına uygun günlük asgari ücret olan 22,65 TL olacaktır.
C- PRİM ORANLARI
6111 sayılı Kanun’un 38. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde yapılan değişiklik ile bu kapsamda olanlar için prim oranının; prime esas kazançlarının % 6’sı olduğu, bu prim oranının % 1’inin kısa vadeli sigorta kolları, % 5’inin de genel sağlık sigortası primi olduğu hükme bağlanmıştır.
D- PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜSÜ
5510 sayılı Kanun’un 87. maddesi birinci fıkrasının (e) bendine göre, aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim görenler için prim ödeme yükümlüsü, Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullardır.
 
III- MESLEK LİSELERİNDE O-KUMAKTA İKEN VEYA YÜKSEK ÖĞRENİMLERİ SIRASINDA STA-JA TABİ TUTULAN ÖĞRENCİLER
A- TABİ OLDUKLARI SİGORTA KOLLARI
6111 sayılı Kanun’un 24. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yapılan değişiklik ile stajyer öğrencilerin sigortalı sayılmasında aranan en önemli şart olan “zorunlu staj” koşulu kaldırılmıştır. Artık, zorunlu olsun ya da olmasın işyerlerinde staj yapan öğrenciler sigortalı sayılacaktır. Sigorta primlerini ise MEB ve tabi oldukları yüksek öğrenim kurumları ödeyecektir.
Yapılan değişikliğe göre; meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler hakkında eskiden olduğu gibi “iş kazası ve meslek hastalığı sigortası” uygulanmaya devam edilecektir. Adı geçenler yine 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır.
Yapılan yenilik ise şu; meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden “bakmakla yükümlü olunan kişi” durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanacaktır.
Yani, anne veya babaları üzerinden sağlık hak sahiplikleri yok ise kendileri genel sağlık sigortalısı sayılacak ve Kurum’ca finanse edilen sağlık hizmetlerinden yararlanabileceklerdir.
B- PRİME ESAS KAZANÇLARI
6111 sayılı Kanun’un 37. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesi birinci fıkrasına (k) bendi eklenerek, meslek liselerinde okumakta iken veya yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerin prime esas günlük kazançlarının hesaplanmasında prime esas günlük kazanç alt sınırının dikkate alınacağı hükme bağlanarak var olan belirsizliğe son verilmiştir.
C- PRİM ORANLARI
6111 sayılı Kanun’un 38. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde yapılan değişiklik ile bu kapsamda olanlar için prim oranının; prime esas kazançlarının % 6’sı olduğu, bu prim oranının % 1’inin kısa vadeli sigorta kolları, % 5’inin de genel sağlık sigortası primi olduğu hükme bağlanmıştır.
D- PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜSÜ
5510 sayılı Kanun’un 87. maddesi birinci fıkrasının (e) bendine göre; meslek liselerinde staja tâbi tutulan öğrenciler için prim ödeme yükümlüsü Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar, yüksek öğrenim sırasında staja tâbi tutulan öğrenciler için prim ödeme yükümlüsü ise öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumudur.
 
IV- İŞKUR KURSİYERLERİ
A- TABİ OLDUKLARI SİGORTA KOLLARI
6111 sayılı Kanun’un 24. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde de önemli bir değişiklik yapılarak İŞKUR kursiyerleri sağlık hak sahibi yapılmışlardır.
Buna göre; “Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar ve bunlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası ile bunlardan ‘bakmakla yükümlü olunan kişi’ durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.”
B- PRİME ESAS KAZANÇLARI
6111 sayılı Kanun’un 37. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesi birinci fıkrasına (k) bendi eklenerek, Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerlerin prime esas günlük kazançlarının hesaplanmasında prime esas günlük kazanç alt sınırının dikkate alınacağı hükme bağlanmıştır.
C- PRİM ORANLARI
6111 sayılı Kanun’un 38. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde yapılan değişiklik ile bu kapsamda olanlar için prim oranının; prime esas kazançlarının % 13,5’i olduğu, bu prim oranının % 1’inin kısa vadeli sigorta kolları, % 12,5’inin de genel sağlık sigortası primi olduğu hükme bağlanmıştır.
D- PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜSÜ
5510 sayılı Kanun’un 87. maddesi birinci fıkrasının (d) bendine göre; Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler için prim ödeme yükümlüsü ise Türkiye İş Kurumu’dur.
 
V- SONUÇ OLARAK
Yukarıda yer verdiğimiz kesimlerin, bakmakla yükümlü olunan kimse olmamaları kaydı ile genel sağlık sigortası kapsamına alınmış olmaları olumlu bir adım olarak görülmektedir.
Bu durum, sözü edilen grupların, anne veya babaları üzerinden sağlık hak sahibi olmadıkları koşullarda sağlık hizmetlerine erişimlerini kolaylaştıracak ve sağlık güvencesi sağlayacaktır.
Öte yandan; meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerin kısa vadeli sigorta kolları bakımından sosyal sigorta kapsamına ve genel sağlık sigortası kapsamına alınmalarında “zorunlu” staj şartının kaldırılmış olmasının da önemli bir adım olduğu söylenebilir.
 
*          Dr., Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi
 
 

- - - -