6102 sayılı TTK’nın 708 inci maddesi “..poliçenin ödeme gününde veya onu izleyen iki iş günü içinde ödenmek üzere ibraz edilmelidir.” demektedir. 776 ıncı madde ödeme yerini bono veya emre yazılı senedin unsurları arasında saymaktadır. 777 inci madde bonoda ödeme yeri belli değilse bononun düzenlendiği yer, düzenlendiği yer belli değilse düzenleyenin adının yanında yazılı olan yeri ödeme yeri olarak düzenlemektedir.
777. madde
B) Unsurların bulunmaması
MADDE 777- (1) İkinci ilâ dördüncü fıkralarda yazılı hâller saklı kalmak üzere, 776 ncı maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz.
(2) Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılır.
(3) Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır.
(4) Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.
C) Uygulanacak hükümler
Kanunda yazılı ödeme yerinde ibraz edilmeyen senet protesto edilebilir mi?
716 ıncı madde protestonun içeriğini ve şekil şartlarını düzenlemektedir. 1 inci fıkranın b ve c bendi şöyle:
“b) Kendisine protesto çekilen kişinin, poliçeden doğan taahhüdünü yerine getirmeye davet edildiği hâlde, taahhüdünü ifa etmemiş, kendisi bulunamamış veya ticaret yerinin ya da konutunun belirlenememiş olduğuna ilişkin bir şerhi,
c) Sözü geçen davetin yapıldığı veya davet teşebbüsünün sonuçsuz kaldığı yer ve güne ait bir şerhi “
Görüldüğü gibi protesto çekilebilmesi için bononun ödeme yerinde borçluya ibrazı şarttır.
Yargıtay 6. Hukuk Dairesi T.C. YARGITAY 6. HUKUK DAİRESİ E. 1984/13157 K. 1985/1671 T. 18.2.1985 tarihli kararında “ Borçlunun ödeme mükellefiyetinden söz edilebilmesi için, senedin usulüne uygun olarak ibraz edilmesi gerekir. İbraz edilmeden senette yer alan alacağın muaccel olduğundan söze dilemez.” olduğuna hükmetmiştir.
Ödeme yerinde kanuna uygun olarak ibraz edilmeyen senedin protestosu muhatabını maddi ve manevi olarak zarara uğratacaktır. Bu şekilde ibraz edilmeyen senedin icra takibine konu edilmesi borçluyu ayrıca maddi ve manevi olarak zarara uğratacaktır.
Borçlunun senedi ödeyebilmesi için mutlaka kanuna uygun olarak hamil tarafından borçluya ibrazı gerekir. Bono kıymetli evraktır ve tedavül özelliği vardır. Bu nedenlerle borçlunun bononun kimin elinde bulunduğunu bilmesi mümkün olmadığı gibi kanuna göre bu araştırmayı yapma yükümlülüğü de yoktur. Yargıtay yukarıda anılan kararında “Bono ticari senetlerdendir ve tedavül özelliğine sahiptir. Ticari senet borçlusunun senedin nerede ve kimin yedinde olduğunu bilmesine olanak yoktur. Bu özelliği nedeniyledir ki ticari senette yer alan hak aranan bir alacak durumundadır. Bunun doğal sonucu olarak TTK.nun 620. maddesinde senedin ibrazı zorunluğu öngörülmüştür. Borçlu, ancak senedin ibraz edilmesi halinde yetkili hamilin kim olduğunu öğrenebilir ve senetteki imzayı kontrol etmek imkanına kavuşur. Bu suretle de iki defa ödeme yapma mükellefiyetinden korunması mümkün olur. Borçlunun ödeme mükellefiyetinden söz edilebilmesi için, senedin usulüne uygun olarak ibraz edilmesi gerekir. İbraz edilmeden senette yer alan alacağın muaccel olduğundan söze dilemez.” demektedir.
TTK’nın bu hükümleri karşısında haksız olarak protestoya maruz kalan ve arkasından icra takibine uğrayan borçlu hem manevi, hem de maddi olarak zarar uğramış olacaktır. İcra takibi; bono bedeli, protesto masrafı, faiz, takip giderleri ve avukatlık ücretini içereceğinden borçluya hak etmediği bir külfet yüklenecektir. Ayrıca protesto ve icra takibi ile borçlunun kredibilitesi düşecek, itibar kaybedecektir.
Bu durumda haksızlığa uğrayan borçlunun bono hamiline karşı maddi ve manevi tazminat hakkı doğacaktır.
Yargıtay kararları
T.C.
YARGITAY
6. HUKUK DAİRESİ
E. 1984/13157
K. 1985/1671
T. 18.2.1985
BONOLARIN İBRAZI ( Haklı İhtar İçin )
• İKİ HAKLI İHTAR NEDENİYLE TAHLİYE ( Kira Parası Bonoya Bağlanmışsa Öncelikle İbraz Edilmesi Gereği )
• BONOYA BAĞLANAN KİRA PARASI ( Haklı İhtar İçin Öncelikle İbraz Edilmesi Gereği )
6570/m.7
6762/m.620
ÖZET : Kira bedeli karşılığı olarak verilen bonolar usulüne göre ibraz edilmedikleri için muaccel oldukları ve borçlunun vadeleri geldiği halde ödememesi haklı ihtara neden olmaz.
DAVA : Mahalli mahkemesinden verilmiş bulunan tahliye davasına dair karar davacı tarafından süresi içinde temyiz edilmiş olmakla; dosyadaki bütün kağıtlar okunup, gereği görüşülüp düşünüldü:
KARAR : Dava, iki haklı ihtar nedeniyle kiralananın tahliyesine ilişkindir. Mahkeme davayı reddetmiş, hüküm davacı vekili tarafından temyiz olunmuştur.
Davacı; 1.7.1983 - 1.7.1984 kira yılı içerisinde davalının iki haklı ihtara neden olduğundan bahisle, kiralanandan tahliyesini istemiş, davalı ise; davacıya 1.7.1983 ve 1.6.1984 tarihleri arasında, bir yıllık kira karşılığı 15.000 liralık 12 adet bono verdiğini, davacının bu senetlerin bir kısmını tahsil için bankaya ciro ettiğini, kendisinin bono bedellerini bankaya ödediğini, davacının geriye kalan bonoları bankaya vermediğini, kiraların tahsili için icraya başvurduğunu, bu kiraları da icraya ödediğini, davacının, icra marifetiyle tahsil ettiği kira bedelleri için verdiği bonoları elinde tuttuğunu, iyi niyetli olmadığını savunmuştur.
Taraflar arasındaki 1.7.1983 başlangıç tarihli ve bir yıl süreli kira sözleşmesinde, aylık kiranın 15.000 lira olacağı ve peşin ödeneceği, teslimat kısmında ise, davalının davacıya 1.7.1983`den 1.6.1984`e kadar 12 adet bono tanzim ederek verdiği belirtilmiştir.
Aylık 15.000 liradan bir yıllık kira karşılığı davalının, davacıya 12 adet bono verdiği, davacının bonoları tahsil için bankaya ciro ettiği, ilk bononun protesto edilmesi üzerine diğer bonoları bankadan geri aldığı, bu bonoları yedinde alıkoyarak, davalı hakkında kira alacağı için dört ayrı genel haciz yoluyla takip yaptığı ve alacağı tahsil ettiği anlaşılmaktadır.
Bono ticari senetlerdendir ve tedavül özelliğine sahiptir. Ticari senet borçlusunun senedin nerede ve kimin yedinde olduğunu bilmesine olanak yoktur. Bu özelliği nedeniyledir ki ticari senette yer alan hak aranan bir alacak durumundadır. Bunun doğal sonucu olarak TTK.nun 620. maddesinde senedin ibrazı zorunluğu öngörülmüştür. Borçlu, ancak senedin ibraz edilmesi halinde yetkili hamilin kim olduğunu öğrenebilir ve senetteki imzayı kontrol etmek imkanına kavuşur. Bu suretle de iki defa ödeme yapma mükellefiyetinden korunması mümkün olur. Borçlunun ödeme mükellefiyetinden söz edilebilmesi için, senedin usulüne uygun olarak ibraz edilmesi gerekir. İbraz edilmeden senette yer alan alacağın muaccel olduğundan söze dilemez.
Olayımızda, kira bedelleri karşılığı bono verilmiştir. Bonoya dayanılarak takip yapılmamış olması, bu alacağın bonoya bağlanan bir alacak olma niteliğini değiştirmez. Bu bonoların usulüne uygun olarak borçluya ibraz edilip ödenmeleri istenilmediğine göre, muaccel oldukları ve borçlunun vadeleri geldiği halde ödememek suretiyle haklı ihtara neden olduğu kabul edilemez.
SONUÇ : Kira bedelleri karşılığı bono verilmesi peşin ödeme şeklinde mütalaa edilemeyeceğinden, mahkemenin kira bedellerinin davacıya senet mukabili peşin ödendiği yolundaki görüşü, yerinde değilse de bu husus sonuca etkili olmadığından, yerinde görülmeyen temyiz itirazlarının reddiyle hükmün ONANMASINA, 18.2.1985 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
YARGITAY
11. HUKUK DAİRESİ
E. 2012/3761
K. 2012/5721
T. 10.4.2012
• İHTİYATİ HACİZ ( İsteyen Hamil Keşideciyi Protesto Etmediğinden Müracaat Borçlusu Cirantaya Karşı Müracaat Hakkını Kaybedeceği - İhtiyati Haciz Kararına Yapılan İtirazın Kabulüne Karar Verilmesi Gerektiği )
• BONONUN İBRAZI ( İhtiyati Haciz İstemi - Hamilin Bonoyu Ödeme Gününde veya Onu Takip Eden İki İş Günü İçinde Ödenmek Üzere İbrazının Mecbur Olduğu/İhtiyati Haciz İsteyen Hamil Keşideciyi Protesto Etmediğinden Müracaat Borçlusu Cirantaya Karşı Müracaat Hakkını Kaybedeceği )
• PROTESTO ( İhtiyati Haciz İsteyen Hamil Keşideciyi Protesto Etmediğinden Müracaat Borçlusu Cirantaya Karşı Müracaat Hakkını Kaybedeceği/İhtiyati Haciz Kararına Yapılan İtirazın Kabulüne Karar Verilmesi Gerektiği )
• MÜRACAAT HAKKI ( İhtiyati Haciz İsteyen Hamil Keşideciyi Protesto Etmediğinden Müracaat Borçlusu Cirantaya Karşı Müracaat Hakkını Kaybedeceği - İhtiyati Haciz )
2004/m.265
ÖZET : Dava, ihtiyati haciz talebine ilişkindir. Hamilin bonoyu ödeme gününde veya onu takip eden iki iş günü içinde ödenmek üzere ibrazı mecburdur. Somut olayda, ihtiyati haciz isteyen hamil, keşideciyi protesto etmediğinden müracaat borçlusu cirantaya karşı müracaat hakkını kaybetmiştir. Bu sebeple ihtiyati haciz kararına yapılan itirazın kabulüne karar verilmesi gerekir.
DAVA : Taraflar arasında görülen davada Kadıköy 4. Asliye Ticaret Mahkemesi'nce verilen 29.9.2011 tarih ve 2011/606-2011/606 D.İş sayılı kararın Yargıtayca incelenmesi ihtiyati hacze itiraz eden P... Çorap San. A.Ş. vekili tarafından istenmiş ve temyiz dilekçesinin süresi içinde verildiği anlaşılmış olmakla, dava dosyası için Tetkik Hakimi Duygu Süzer tarafından düzenlenen rapor dinlendikten ve yine dosya içerisindeki dilekçe, layihalar, duruşma tutanakları ve tüm belgeler okunup, incelendikten sonra işin gereği düşünüldü:
KARAR : İhtiyati haciz isteyen vekili, dört adet bonoya dayalı olarak muaccel hale gelen alacağın ödenmediğini ileri sürerek, borçluların menkul ve gayrimenkul mallarıyla üçüncü kişilerdeki hak ve alacaklarının ihtiyaten haczine karar verilmesini talep etmiştir. Mahkemece, 29.9.2011 tarihli kararla iddia ve dosyadaki belgelere göre, ihtiyati haciz isteminin kabulüne, borca yetecek miktar için ihtiyati haciz karar verilmiştir.
Karşı taraf P... Çorap San A.Ş. vekili, protesto edilmeyen senetlerden dolayı ciranta sıfatındaki müvekkiline karşı takip hakkının olmadığını, 30.12.2008 ve öncesi vadeli senetlerden dolayı 1 yıllık müracaat hakkı süresinin geçtiğini savunarak, ihtiyati hacze itiraz etmiştir.
Mahkemece, itirazların İ.İ.K.nun 265. maddesinde sayılan sebeplerden olmadığı, menfi tespit veya istirdat davasında incelenebilecek nitelikte olduğu gerekçesiyle itirazın reddine karar verilmiştir. Kararı, ihtiyati hacze itiraz eden P... Çorap San A.Ş. vekili temyiz etmiştir.
1- ) Dava dosyası içerisindeki bilgi ve belgelere, mahkeme kararının gerekçesinde dayanılan delillerin tartışılıp değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulunmamasına göre, itiraz eden vekilinin aşağıdaki bent dışında kalan sair temyiz itirazlarının reddine karar vermek gerekmiştir.
2- )Dava, ihtiyati haciz talebine dair olup, hamil S... Giyim San. Ltd. Şti., bonoda ciranta olan P... Çorap A.Ş. aleyhine ihtiyati haciz talebinde bulunmuştur.
Ancak, T.T.K.nun 620. maddesi gereğince hamilin bonoyu ödeme gününde veya onu takip eden iki iş günü içinde ödenmek üzere ibrazı mecburdur. Somut olayda, ihtiyati haciz isteyen hamil T.T.K.nun 626. ve 642. maddeleri gereğince keşideciyi protesto etmediğinden müracaat borçlusu cirantaya karşı müracaat hakkını kaybetmiştir. Bu sebeple ihtiyati haciz kararına yapılan itirazın kabulüne karar verilmesi gerekirken itirazın reddi doğru olmamıştır.
SONUÇ : Yukarıda ( 1 ) numaralı bentte açıklanan sebeplerle itiraz eden vekilinin sair temyiz itirazlarının reddine, ( 2 ) numaralı bentte açıklanan sebeplerle kararın ihtiyati hacze itiraz eden P... Çorap A.Ş. yararına BOZULMASINA, ödenen temyiz peşin harcın istemi halinde temyiz edene iadesine, 10.04.2012 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
Rahmi Ofluoğlu
Hukukçu
