Geçmiş yıllarda Türkiye’de çiftçilerin önemli geçim kaynaklarından olan tütün ekimi neredeyse bitme noktasına geldi. Tütün Eksperleri Derneği 2016 yılı tütün raporuna göre 2015 ithalatta rekor yılı olarak kayıtlara geçti.

2002 ürün yılında 405 bin 882 olan tütün üreticisi sayısı 2015 ürün yılı itibarıyla yüzde 86.2 azalarak 56 bine geriledi.

4733 sayılı yasanın çıktığı günden bugüne aradan geçen 14 yılda Türkiye tütüncülük sektörü adeta bir tasfiye süreci yaşadı. Tütün üretimi 2002 ürün yılında 159 bin 521 ton iken yüzde 61.1 azalarak 2015 ürün yılında yaklaşık 62 bin tona indi.

21 ilde üretim var

Tütün Eksperleri Derneği 2016 yılı ‘Tütün Raporu’nda şu tespitlere yer verildi: 

*Genç nesil tütün tarımının zorluğu ve gelirinin azlığı nedeniyle tütüncülükten uzaklaştı. Ege Bölgesi’nde tütün üreticilerinin yaş ortalaması 45 yaş civarına yükseldi. Tütün üreticilerinin kişi başına ortalama aylık geliri, 2014 yılı ürünü TAPDK kayıtlarına göre 1.042 TL’dir. Bu rakam, ortalama 4 kişilik bir aile için aylık 260.5 TL’ye karşılık gelmekte olup bu bedel asgari ücret seviyesinin çok altındadır.

* TEKEL’in tütün piyasalarından çekilmesi ve sigara fabrikalarının satılması neticesinde piyasaya tümüyle hâkim olan çokuluslu şirketler kendi ürettikleri sigaraların pazar payını artırmak için tamamen yerli tütünden imal edilen sigaraları piyasaya yeterince sunmamaları sonucu; 2000’li yılların başında 36 il 155 ilçede tütün üretimi yapılırken şu an 21 ilimizin 92 ilçesinde tütün üretimi var.

* Trabzon, Giresun, Artvin, Sinop, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Hakkâri, Malatya, Adana, Mardin ve Burdur illerinde tütün üretimi yapılmıyor. Bununla birlikte, Güney, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da çoğunlukla “sarmalık kıyılmış tütün” olarak tüketilmek üzere kayıt dışı ticarete konu olan 12-15 bin ton tütün üretimi olduğu tahmin ediliyor. Bu üretimin artmasının 2010’da sigarada artan vergi artışlarından dolayı sarmalık kıyılmış tütüne olan talep artışından kaynaklanıyor.

Destek yetersiz

* Tütün Üretiminden Vazgeçip Alternatif Ürün Yetiştiren Üreticilerin Desteklenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı” ve bu kararın uygulanmasına ilişkin tebliğler doğrultusunda 9 ilde (Adıyaman, Batman, Bitlis, Burdur, Diyarbakır, Hatay, Mardin, Muş ve Trabzon) tütün üretiminden vazgeçenlere alternatif ürün yetiştirmek üzere 3 yıl süreli tütüne alternatif ürün desteği için toplam 116 milyon TL kaynak ayrıldı. 2009, 2010 ve 2011 yıllarında sayılan illerde 3 yıl uygulanan proje kapsamında 105 bin 175 tütün üreticisinin faydalanması gerekirken 39 bin 458 üretici istifade etmiş ve proje için ayrılan 116 milyon TL kaynağın ancak 18 milyon 884 bin TL’siyle destek ödemesi yapılabildi.

Fiyat değişmedi

* 2012 ürünü tütünlerin ülke genelinde ortalama alım fiyatı 11.58 TL/kg iken 2014 ürünü tütünlerin ortalama alım fiyatı 12.00 TL/kg olarak gerçekleşmiş, böylece 1923-2002 yılları arasındaki üreticilerin istediği firmaya tütün satabildiği serbest piyasa ortamı yok edilerek yaprak tütün alanında oligopson piyasa şartları oluştu.

Ulusal politika şart

Tütün Eksperleri Derneği’nin raporuna göre ülke topraklarında yetişen (yerli) tütünlerin sigaralarda kullanımı 2003’te yüzde 43 oranındayken, bu oran 2008’de TEKEL’in sigara biriminin özelleştirilmesinden sonra hızla azalarak 2015 yılı itibarıyla yüzde 13’e düştü.

TÜİK 2013 verilerine göre, Türkiye’de tütün ürünleri imalatının yüzde 89.3 yabancıların kontrolüne geçti. Bir başka ifadeyle, ülkemizde yabancı kontrolünün en yüksek olduğu imalat sektörü tütün ürünleri sanayi oldu.

Tütün Eksperleri Derneği yerli üretimde kötü gidişatın önüne geçmek için de şu önerilerde bulundu:

* 2002-2016 yılları arasında sektörümüzde yaşanan bu sıkıntılı sürecin sürdürülebilir olmadığını bu nedenle karar alıcıların Türkiye tütün sektörüne ilişkin yaklaşımlarını bir kez daha gözden geçirmeleri ve ulusal bir tütün politikasının ortaya konularak hayata geçirilmesi gerekiyor.

* Açık artırma merkezleri hayata geçirilmeli. Piyasayı regüle edebilecek organizasyonun kurulması için yasal düzenleme yapılmalı.

* 4733 sayılı yasanın 6. maddesindeki hükümler esnetilmeli, yerli sanayicinin yerli tütünden sigara üretimine olanak sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmeli.

* Sarmalık kıyılmıştütündeki vergi oranı düşürülmeli.

* Toplam sigara sektörünün yüzde 15’i civarında olduğu tahmin edilen kaçak sigara ile mücadele, etkin hale getirilmeli.

* Tütün fonu, Türk tütününü koruyacak şekilde yeniden düzenlenmeli.