15 Temmuz’da girişilen darbe girişimiyle ilgili olarak çok şey yazılıp çiziliyor. Kimileri söz konusu girişimin son derece acemice olduğunu, kimileri de, ki bende bunlar arasındayım, tam tersine, bir hayli ustaca planlandığını düşünüyor. Henüz anlayamadığımız bir nedenden ötürü erken patlamış bir darbe girişimi olması güçlü bir olasılık. Alıştığımız darbelerden farklı tarafları olduğu açık tabii ki. Neredeyse güpegündüz harekete geçme, binlerce aracın geçişi sırasında boğazdaki köprüleri trafiğe kapama gibi bir darbeyi başarısız kılacak ne varsa hepsi mevcuttu bu girişimde.

Dolayısıyla, ne mutlu ki, başarısız bir darbe girişimiydi bu. İlk olduğu da tabii ki söylenemez çünkü “başarısız darbeler tarihi”nde çok benzerleri var bunun. İsa’dan önce 730’da Şam Kralı Rezin’in Judah Kral Ahaz’a yönelik darbe girişiminden İncil sayesinde haberdarız. Ancak Rezin’in akıbetinin ne olduğu konusunda durum net değil. Yine İsa’dan Önce 632’de kendi tiranlığını kurmak için Atina’da darbe yapmaya kalkan Cylon var. Bunlar hem dinler tarihinde hem de siyasal tarihte çok bilinen örnekler olduğundan belirtmekte yarar var.

Geçen yüzyılın başlarındaki başarısız darbe girişimleri arasında 1919 ile 1933 arasında Almanya`yı yönetmiş olan Weimar Cumhuriyeti’ne 1920’de yönelik olanını hatırlamak gerek. Almanya’da bu kez üç yıl sonra, 1923’de, Nazi lideri Adolf Hitler’i hedef alan başarısız bir darbe girişimi daha olmuştur. Yaklaşık yirmi yıl sonra yani 1944’de ikinci dünya savaşının bitmesine bir yıl kala, en güçlü olduğu dönemde faşist Hitler’e karşı Alman direnişçilerinin darbe girişimi gelecektir. Hitler’in yara almadan kurtulduğu darbeyle ilgili olduğu düşünülen 5 bin kişi yargılanacak bunlardan bazıları da idam edilecektir.

1922’de Bayram Curri, Elez Isufi, Hamit Toptani ile Halit Lleşi liderliğinde Arnavutluk hükümetine karşı bir darbe girişiminde bulunulur. Bir yıl sonra bu kez Yunanistan’da kral yanlıları olan Leonardopoulos-Gargalidis’in başarısız girişimleri gelir. Yunanistan’da yirmi yıldan fazla süren sakinlik Venizelos yanlısı bir grubun 1935’de yaptığı darbe girişimiyle bozulur. Ülke bundan kırk yıl sonra, 1975’de bir başka başarısız darbe girişimiyle daha karşılaşır.

20’li yılların başarısız darbe girişimlerinden biri de Estonya’da 1924’de bir grup komünist tarafından gerçekleştirilir. 1932’ye de dünya darbe haberleriyle girer. Bu yıl Lapua Hareketi Cephesi öncülüğünde başarısız bir darbe girişimi yapılır Finlandiya’da. Aynı yıl Japonya’da da benzeri bir girişim olmuştur. Japonya’da dört yıl sonra 1936’da başarısız darbe girişimi daha yaşanır.

ABD’de de oldu

Şaşırtıcı gelebilir ama 1933 yılında ABD’de de Franklin D. Roosevelt yönetimine karşı bir darbe planlanır. Ancak girişimi önceden alan istihbarat darbe planının gerçekleşmesine fırsat bırakmaz.

Avusturya’da İlk Avusturya Cumhuriyeti’ne karşı Avusturyalı Naziler, 1934’de Temmuz Darbesi olarak adlandırılan bir darbe girişiminde bulunurlar. Başbakan Engelbert Dollfuß’un öldüğü girişim başarıya ulaşamaz.

İkinci Dünya Savaşı başlayalı bir yıl olmuştur. 1940’da Norveçli faşist lider Vidkun Quisling hükümeti devirmeye kalkar. Girişim başarısız olmuştur ama Almanya’nın Norveç ile Danimarka’yı işgaline yol açmıştır. Aynı yıl Norveç’e bir hayli uzak bir coğrafyada yani Meksika’da Juan Andreu Almazán adlı biri ülkenin seçilmiş Cumhurbaşkanı Manuel Ávila Camacho’nun yemin törenini engellemek için darbeye kalkar. Kırklı yılların son darbe girişimi Yemen’de 1948 yılında yapılır. 50’li yılların ilk başarısız darbe girişimi de, 1951’de Tayland’da denizci askerlerden gelir. Aynı yılın son başarısız darbesi ise Eyüp Han tarafından Pakistan’da gerçekleşir.

Küba’da Batista rejimini devirmeye yönelik başarısız bir darbe girişimi vardır. 1956’da albay Ramón Barquín öncülük eder darbeye ama Batista’yı deviremezler. 1959’da Brezilya’da hava kuvvetlerine mensup askerler sivil bir uçağı kaçırarak darbe yapmaya çalışırlar. Amaç Devlet Başkanı Juscelino Kubitschek’i devirmektir. Ama başaramazlar. 1960’ın başarısız darbe girişimi ise o zamanki adı Habeşistan olan Etiyopya’da gerçekleşir. “Allahın Arslanı” İmparator Haile Selasiye bu darbeden kurtulur. Etiyopya’da yıllar sonra, 1989’da bu kez Devlet Başkanı Mengistu Haile Mariam’a yönelik bazı askerlerin darbe girişimi gerçekleşecektir.

Arjantin: Darbeler ülkesi

Adı yıllarca darbelerle anılan Arjantin’in ilk başarısız darbesi 1951 yılında ülkenin efsanevi Devlet Başkanı Juan Domingo Perón’a karşı yapılır. 1987’de bir başka başarısız darbe daha olur. Bu kez hedef kendilerini Carapintada Hareketi olarak tanımlayanlar Aldo Rico öncülüğünde Başkan Raúl Alfonsín’i hedef almışlardır. Aynı grup bir yıl sonra, 1988 Ocak ayında yine sonuç alamadıkları bir darbe girişiminde daha bulunurlar. Aynı yılın Aralık ayında yine Alfonsin’e karşı söz konusu gruba mensup Muhammed Ali Seineldin liderliğinde bir darbe girişimi daha yapılır ama o da başarılı olamaz.

Çok değil sadece iki yıl sonra 1990’da Aralık ayında, bu kez yeni Devlet Başkanı, Suriyeli bir aileye mensup olduğu için El Turko lakaplı (Ortadoğu’dan gelen herkese bu lakabı takarlar Arjantin’de) Carlos Menem’e yönelik bir başarısız darbe girişimi daha gerçekleşir. Darbe lideri yine aynı kişidir: Muhammed Alí Seineldín.

Şimdi Sri Lanka adıyla bildiğimiz Seylan’da bir grup Hıristiyan devlet yetkilisi 1962’de başarısız bir darbe girişiminde bulunurlar.

Fransa ve İtalya da atlattı

Çok şaşırtıcı gelebilir kimilerine ama Batı’nın iki “demokratik” ülkesi Fransa ile İtalya’da darbe tehlikesi ile karşılaştılar. 1961’de Fransa - Cezayir Savaşı tüm hızıyla sürerken dört emekli general, kendisi de 1958 yılında bir askeri darbeyle iktidara gelmiş olan Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle’i devirmeye çalışırlar ancak başaramazlar. İtalya’da ise 1964’de bir grup askerin başarısız bir darbe girişimi olur.

Türkiye’de 1963 yılında Talat Aydemir öncülüğünde başarış bir darbe girişimine sahne olur. İki yıl sonra Endonezya’da,dört yıl sonra da Gana’da sonuç alınamayan darbe girişimleri yaşanır.

Pinochet’den öncesi de var

1973 Şili için en talihsiz yıl olmalı. Söz konusu yıl Haziran ayında sosyalist Devlet Başkanı Salvatore Allende’ye karşı Roberto Souper liderliğinde başarısız bir darbe girişiminde bulunulur. O zaman darbeden kurtulan Allande, bu kez aynı yılın Eylül ayında General Augusto Pibnochet tarafından devrilecektir ne yazık ki.

Yoksul Bangladeş de darbeler konusunda iyi bir sicile sahip değil. 1977 yılında Ziyaur Rahman’ın başkanlığı süresince tam 21 darbe girişimi olur. Bu girişimlerde toplam 2 bin 500 asker ölür. 1978’de Somali’de önde gelen kabilelerden biri olan Majeerteen’lere mensup memurlar diktatör Siad Barre’yi devirmek isterler ama girişimleri başarılı olmaz.

İran’da ABD girişimi

Şahı henüz devirmiş olan İran’da 1979’da mollaların oluşturduğu geçici hükümete karşı ABD destekli bir darbe girişimi olur, ama sonuç alınamaz. 1981’de dört başarısız darbe girişimine tanık oluruz. Wilfred Hawker Surinam’da, albay Antonio Tejero da İspanya’da, Kukoi Sanyang Gambiya’da, Mike Hoare Şeyseller’de öncülük ettikleri darbe girişimlerinde başarılı olamazlar.

Kamerun’da da 1984’de Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı’nın başarısız bir darbe girişimi olur. İki yıl sonra Juan Ponce Enrile ile Gregorio Honasan liderliğinde Filipinler’de darbe girişimi olur ama başarılı değildir. Ertesi yıl Gregorio Honasan bir girişimde daha bulunur ama bunu da başaramaz.

Sovyetler’de darbe

1991’in en ilginç başarısız darbe girişimi, bir grup asker tarafından Sovyetler Briliği’nde Gorbaçov’a karşı yapılmıştı. Sarhoş Boris Yeltsin’in tank üzerinde görüldüğü bir darbe girişimiydi. Peru’nun Japon asıllı Devlet Başkanı Alberto Fujimori de başarısız bir darbe girişimyhle karşılaştı 1992’de.

Ülkesinde gerçek bir efsaneye dönüşen Venezüela Devlet Başkanı Hugo Chavez, başkan olmadan önce 1992 yılının Şubat ile Kasım aylarında iki başarısız darbe girişimine liderlik yaptı. Chavez’in kendisi de 2002’de Amerika yanlısı subaylar tarafından devrildi ancak 48 saat geçmeden büyük halk desteğiyle püskürtülen darbe sonrası yeniden yönetimi ele geçirdi.

Darbe yapan başkan

Guatemala Devlet Başkanı Jorge Serrano Elías 1993’de başarısız bir sivil darbe girişiminde bulundu. Yasa dışı olarak parlamento ile yüksek mahkemeyi fesh etti. Ancak ülkenin Anayasa Mahkemesi Elias’ı görevden aldı. 1993’de Irak’ta Saddam Hüseyin’e karşı bir darbe girişimi olduğunu biliyoruz. 2000 yılında George Speight adlı subay öncülüğünde Fiji’de, bir grup asker öncülüğünde Fildişi Sahili’nde, 2003 yılında Moritanya’da, aşırı sağcı askerlerin liderliğinde Filipinler’de, 2004 yılında Kongo’da iki kez, Çad’da, Ekvator Ginesi’nde 2006’da yine Çad’da, 2006’da Tayland’da, 2009’da Madagasgar’da girişilen darbelerin hiç biri başarıya ulaşamadı.

Yani 15 Temmuz’u yüzüne gözüne bulaştıranlar da “Başarısız Darbeler İndeksi’nde yerlerini almış bulunuyorlar. Sekiz saatte 265 kişinin yaşamını yitirdiği bir darbe girişimi olduğunu da anımsayalım.