En son Samsun’da beş işçimizi feci bir kaza sonucu toprağa verdik. Yıllarca iş sağlığı ve güvenliği konusunda müstakil bir yasaya ihtiyaç duyulduğu söylendi, yazıldı, çizildi. Nihayet 2007'de başlayan çalışmalar meyvesini verdi ve İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yasası, 30 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlandı.

20 milyon çalışanla ilgili

Kademeli olarak yürürlüğe girmesi öngörülen Yasa, 30 Aralık 2012 itibariyle de hayatımıza girmiş olacak. Peki, yeni yasa neler getiriyor? İhtiyaçlara cevap verebilecek mi? İşverenlere hangi yükümlülükler geliyor? Kamu işyerlerinde uygulama nasıl olacak? Çalışanların sorumlulukları neler? Yasa hangi cezaları öngörüyor? Bakkal, manav, kasap ve apartmanlar iş güvenliği uzmanı çalıştıracak mı? Bütün sorular cevabını bulacak. Yazı dizimizde, 20 milyon çalışanı ve 1 milyon 400 bin işyerini çok yakından ilgilendiren yasayı etraflıca değerlendireceğiz.

Tüm işyerlerinde uygulanacak

Her yıl onbinlerce iş kazasının yaşandığı Türkiye’de, İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası ancak bu yıl çıktı. 2014’te tümüyle uygulamaya girecek yasa işverenlere önemli sorumluluk getiriyor. Yasa, kamu ve özel sektöre ait tüm işletmeleri kapsayacak.

Türkiye olarak yılda ortalama 80 bin iş kazasında 1000 vatandaşımızı kaybediyoruz. Buna karşın bugüne kadar ülkemizde müstakil bir iş sağlığı ve güvenliği yasamız yoktu. Bu boşluk İş Kanunu'ndaki bazı hükümler ve daha çok ikincil mevzuatla dolduruluyordu. Kamu çalışanları, basın çalışanları, tarım kesimi, denizcilik sektörü çalışanları ve daha pek kesim iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı dışında kalıyordu.

Boşlukları dolduracak

Oysa gerek ülkemizin iş kazaları ve meslek hastalıkları konusundaki olumsuz sicili gerek taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler çalışma hayatının genelini kapsayacak bir iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımını zorunlu kılıyordu. İşte İş Sağlığı ve Güvenliği  (İSG) Yasası, bu boşluğu doldurmaya dönük olarak yasalaştı.  

Uygulama orta vadede

İSG Yasasının bu alanda yaşanan sorunlara ve ihtiyaçlara ne ölçüde cevap vereceği, daha çok uygulamayla netleşmiş olacak. İş sağlığı ve güvenliği denetimlerinde devletin yanında özel denetim kuruluşlarını da bir aktör olarak sisteme dahil eden Yasa, 30 Haziran 2014 tarihi itibariyle tamamıyla çalışma hayatına hakim hale gelecek. Dolayısıyla Yasanın amacına ne ölçüde ulaşacağı, daha çok orta vadede görülebilecek.

Denetimi devlet yapacak
İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasının uygulanmasında dört temel aktör olacak.

1. Yasada belirlenen tedbirleri almak zorunda olan işveren,

2. İşverene tedbirleri almada ve uygulamada uzman desteği verecek olan işyeri hekimleri, iş güvenliği uzmanları ve diğer personel ya da hizmet alınan kuruluş,

3. Alınan tedbirlere uymak ve verilen eğitimlere katılmak zorunda olan çalışan,

4. Yasaya ne derece uyulduğunu denetleyecek olan devlet.

Bu dört unsurun karşılıklı yükümlülüklerini yerine getirmeleriyle Yasa uygulanma şansı bulacak. Ancak Yasanın uygulanmasında en büyük sorumluluğun işveren üzerinde olduğunu belirtmek gerekir.

Kamu kurumları kapsama alındı

Yasa hangi işyerlerinde uygulanacak? Aslında bu soruyu “yasa hangi işyerlerinde uygulanmayacak" şeklinde sormak daha anlamlı olur. Zira Yasa, kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanacak. Kamu kurumlarının da İSG kapsamına alınması önemli bir adım.

İçi çalıştırmayan bakkal yasa dışı

Genel kural Yasanın bütün işyerlerinde uygulanması ancak;

* Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri,

* Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri,

* Ev hizmetleri,

* Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar, yani esnaf işyerleri,

* Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri yasa kapsamı dışında yer alıyor.

Kapsam dışındaki işyerlerinde varsa kendi mevzuatlarına veya genel hükümlere göre iş sağlığı ve güvenliği sağlanacak.

Örnek: İşçi çalıştırmaksızın işletilen bakkal dükkanı İSG Yasası dışında kalacak. Evine haftada bir gün temizlik yaptıran Melahat Hanım’ın evi ve temizlik görevlisi hakkında İSG Yasası uygulanmayacak.

Yarın: Bakkal, manav, kasap da iş güvenliği uzmanı çalıştıracak mı?

SADETTİN ORHAN / BUGÜN GAZETESİ