Washington merkezli Uluslararası İnsan Hakları ve Basın Özgürlüğü Kuruluşu Freedom House’un “Demokrasi Krizi: Türkiye’de Yolsuzluk, Medya ve Güç” başlıklı raporu önceki gün Ankara’da açıklandı. Freedom House’un Başkanı David J. Kramer de Ankara’daydı. Türkiye raporunu ve Türkiye’de son günlerde yaşananları konuştuk. İşte dışarıdan bir gözün Türkiye’de gördükleri:

Röportaj: Seda Şimşek-Bugün Gazetesi ([email protected])

*Tür­ki­ye­’yi na­sıl bul­du­nuz?

Tür­ki­ye­’ye ilk de­fa 7.5 ya­şın­day­ken gel­miş­tim. Bu uzun sü­re­den son­ra ge­çen ka­sım­da ge­le­bil­dim. Bu­ra­ya tek­rar gel­di­ğim için çok mut­lu­yum ve ger­çek­ten gü­zel bir ül­ke. İn­san­lar çok ar­ka­daş can­lı­sı.

‘HÜKÜMETE KARŞI OLABİLİR’

*Tür­ki­ye­’de ka­sım­dan bu­gü­ne bir de­ği­şik­lik göz­lem­le­di­niz mi?

Ma­ale­sef ka­sım­dan be­ri olan sü­reç içe­ri­sin­de Tür­ki­ye­’nin du­ru­mu­nun da­ha da kö­tü­leş­ti­ği­ni gö­rü­yo­rum. Yol­suz­lu­ğun ar­tış gös­ter­di­ği­ni ve ge­le­nek­sel mu­ha­fa­za­kâr yet­ki­li­le­rin bir­çok şe­yi ken­di çı­kar­la­rı doğ­rul­tu­sun­da de­ğiş­tir­dik­le­ri­ni gö­rü­yo­ruz. Hü­kü­me­tin yar­gı üze­rin­de bü­yük bir bas­kı uy­gu­la­ma­sı ve ay­nı za­man­da in­ter­net san­sü­rü... Ma­ale­sef ka­sım ayı­nın or­ta­sın­dan be­ri Tür­ki­ye­’de göz­lem­le­dik­le­ri­miz bi­zi da­ha faz­la en­di­şe­len­dir­me­ye baş­la­dı. Mart­ta ye­rel se­çim­ler da­ha son­ra cum­hur­baş­kan­lı­ğı se­çim­le­ri ve ge­le­cek se­ne ise ge­nel se­çim­ler ola­cak ve kor­ka­rım ki se­çim­ler­den ön­ce du­rum da­ha da kö­tü­ye gi­de­bi­lir.

*Ne­den böy­le bir en­di­şe du­yu­yor­su­nuz?

Öz­gür ve de­mok­ra­tik bir ül­ke­de güç­ler ay­rı­lı­ğı, ba­ğım­sız yar­gı, öz­gür­ce ya­pı­lan se­çim­ler, ki­şi­le­rin ba­ğım­sız­ca, et­ki al­tın­da kal­ma­dan oy kul­la­na­bil­di­ği öz­gür halk, güç­lü bir si­vil top­lum var­dır. Med­ya, ta­ma­men ta­raf­sız ya da hü­kü­me­te kar­şı ola­bi­lir. Önem­li olan nok­ta ga­ze­te­ci­le­rin işi­ni kay­bet­me ya da hap­se gir­me kor­ku­su ol­ma­dan öz­gür­ce ha­ber­le­ri­ni ya­pa­bil­me­si ve dü­şün­ce­le­ri­ni ifa­de ede­bil­me­si­dir. Ga­ze­te­ci­le­rin ger­çek­le­ri çar­pıt­ma­dan yan­sıt­ma­sı ge­re­kir. Her­han­gi bir mu­ha­bir yan­lış ha­ber ya­zı­yor, ha­ka­ret­te bu­lu­nu­yor­sa bu ki­şi mah­ke­me­ye ve­ri­le­bi­lir.  

*Tür­ki­ye­’de­ki yar­gı­nın ba­ğım­sız­lı­ğı, ta­raf­sız­lı­ğı tar­tış­ma­la­rı­nı na­sıl de­ğer­len­di­ri­yor­su­nuz?

Yar­gı ba­ğım­sız ol­mak zo­run­da­dır. Yar­gı, hü­kü­met yet­ki­li­si ve po­li­ti­ka­cı­la­rın ya da baş­ka bir oto­ri­te­nin et­ki­sin­den ba­ğım­sız ol­ma­lı­dır. Ba­ğım­sız bir yar­gı her tür de­mok­ra­si­nin ki­lit ta­şı­dır.

ÖZGÜR BASINDAN ÖĞRENİRİZ

*Yar­gıç­la­rın ve po­lis­le­rin bir yer­ler­den ta­li­mat al­dı­ğı id­di­ala­rı var.

Eğer bir yar­gı­cın her­han­gi bir ku­rum­la iş or­tak­lı­ğı ya da hü­kü­met­le ya­kın bir te­ma­sı var­sa, o yar­gı­cın ka­rar­la­rın­da ba­ğım­sız ol­du­ğu dü­şü­nü­le­mez. Eğer yar­gı­cın il­gi­li ol­du­ğu bir ku­rum­la il­gi­li önü­ne bir da­va ge­lir­se bu yar­gı­cın da­va­yı ka­bul et­me­me­si, red­det­me­si ge­re­kir. Eğer yar­gıç­lar, ka­nun­la­rı kö­tü­ye kul­la­nı­yor­sa ga­ze­te­ci­le­rin gör­dük­le­ri çe­liş­ki­le­ri  ifa­de et­me­le­ri ge­re­kir. İş­te bu ne­den­le öz­gür ga­ze­te­ci­le­re ih­ti­ya­cı­mız var. Öz­gür ga­ze­te­ci­ler sa­ye­sin­de yar­gıç­la­rın da ba­ğım­sız ha­re­ket edip et­me­di­ği ko­nu­sun­da bir fi­kir sa­hi­bi ola­bi­li­riz.

*Hü­kü­met dev­let için­de bir ya­pı­nın ken­di­si­ne ope­ras­yon yap­tı­ğı­nı dü­şü­nü­yor.

Bir ül­ke­de yol­suz­luk mey­da­na ge­li­yor­sa bun­lar şef­faf şe­kil­de araş­tı­rıl­ma­lı, so­ruş­tu­rul­ma­lı ve so­nuç­lan­dı­rıl­ma­lı. Bunları ya­pa­cak olan­la­rın ba­ğım­sız ol­ma­sı, hiç­bir po­li­tik grup­la ya da po­li­ti­kay­la il­gi­li bağ­lan­tı­sı­nın ol­ma­ma­sı ge­re­ki­yor. Şu an hü­kü­me­tin yap­tı­ğı ya­sa de­ği­şik­lik­le­ri, ba­zı yar­gıç­la­rın, hâ­kim­le­rin ve po­lis­le­rin yer­le­ri­nin de­ğiş­ti­ril­me­si yol­suz­luk­la­rın çö­zül­me­si için en iyi yol de­ğil.

‘ÜSTÜNLÜK YOKTUR’

*Si­ze gö­re en iyi yol ne?

Hü­kü­me­t bu id­di­ala­rın asıl­sız ol­du­ğu­nu bel­ge­ler­le gös­ter­me­li, is­pat­la­ma­lı. So­ruş­tur­ma­la­rın ba­ğım­sız ki­şi­ler ta­ra­fın­dan ya­pıl­ma­sı­nı sağ­la­ma­lı. Bu­ra­da önem­li olan ba­ğım­sız yar­gıç­lar. Hü­kü­met yet­ki­li­le­ri, bü­tün dav­ra­nış­la­rın­dan va­tan­daş­la­ra ve ka­nun­la­ra kar­şı so­rum­lu­dur. Hü­kü­met yar­gı­nın üze­rin­de de­ğil­dir. De­mok­ra­tik her ül­ke­de halk­tan her­han­gi bi­riy­le bir hü­kü­met yet­ki­li­si yar­gı önün­de eşit­tir. Hiç­bir hü­kü­met yet­ki­li­si ka­nun­la­rın da­ha üze­rin­de de­ğil­dir. De­mok­ra­si­de güç­ler ay­rı­lı­ğı var­dır. Güç­ler ay­rı­lı­ğı ve ba­ğım­sız bir yar­gı ol­ma­lı­dır. Hü­kü­met yet­ki­li­le­ri­nin hem par­la­men­to­ya hem de yar­gı­ya kar­şı so­rum­lu­lu­ğu var­dır. Ay­nı za­man­da bir yar­gıç da ka­nun­la­rın üze­rin­de de­ğil­dir.

Güçler ayrılığı eşit olmalı

*Tür­ki­ye­’de­ki du­ru­mu na­sıl ana­liz edi­yor­su­nuz?

Bi­zim fik­ri­mi­ze gö­re hü­kü­met yar­gı­ya mü­da­ha­le edi­yor ve hü­kü­me­tin yar­gı­nın ka­rar­la­rı üze­rin­de et­ki­le­ri ol­du­ğu­nu gö­rü­yo­ruz. Hü­kü­met yar­gı­nın ya da yar­gı hü­kü­me­tin üze­rin­de de­ğil­dir, eşit ol­mak zo­run­da­dır­lar. Eğer güç­ler ay­rı­lı­ğı var­sa, hep­si­nin eşit ol­ma­sı ki­lit nok­ta­dır. Bi­ri di­ğe­rin­den üs­tün ola­maz.

Seçimler demokrasinin sadece bir yüzü

*Tür­ki­ye­’de bir “de­mok­ra­si kri­zi­” ya­şan­dı­ğı­na ger­çek­ten ina­nı­yor mu­su­nuz?

Şu an­da biz du­ru­mun kö­tü­ye git­ti­ği­ni gö­rü­yo­ruz ve da­ha da kö­tü­leş­me­si­ni is­te­mi­yo­ruz.

*Se­çim­le­re gi­di­yo­ruz, de­mok­ra­si için önem­li bir adım de­ğil mi?

Se­çim­ler de­mok­ra­si­nin sa­de­ce bir yü­zü­dür. Se­çim­le­rin adil ve ba­ğım­sız ya­pı­la­bil­di­ği­nden emin ola­bil­mek için de­mok­ra­si­nin di­ğer araç­la­rı­na da ih­ti­ya­cı­mız var­dır. Ga­ze­te­ci­le­r iş­le­ri­ni kay­bet­me ya da hap­se atıl­ma kor­ku­su ta­şı­ma­dan görevlerini yap­ma­lı. Si­vil top­lu­mun gö­zü­nün de med­ya­nın üs­tün­de ol­ma­sı la­zım.

Türkiye’de geriye doğru gidiş görüyoruz

*Ra­po­ru­nuz­da Tür­ki­ye ile il­gi­li “mo­dern oto­ri­ter­li­k” kav­ra­mı­nı ifa­de et­ti­niz. Han­gi da­ya­nak­lar­la Tür­ki­ye­’nin mo­dern oto­ri­ter­li­ğe git­ti­ği­ni dü­şü­nü­yor­su­nuz?

Ra­po­ru­muz­da, Tür­ki­ye­’de­ki son ge­liş­me­le­rin Tür­ki­ye­’yi de­mok­ra­si­den mo­dern oto­ri­ter­li­ğe doğ­ru sü­rük­le­di­ği­ni söy­lü­yo­ruz. Ama bu gi­di­şat ge­ri dön­dü­rü­le­mez de­ğil­dir, ta­bi­i ki de­ğiş­ti­ri­le­bi­lir. De­mok­ra­tik bir ge­li­şim için düz bir çiz­gi yok­tur, çe­tin bir yol­dur, ka­vis­li yol­lar, dö­ne­meç­ler, yu­ka­rı çı­kış­lar, aşa­ğı dü­şüş­ler var­dır. Tür­ki­ye­’de şu an­da gör­dü­ğü­müz ta­ma­men ge­ri­ye doğ­ru gi­diş­tir. AK Par­ti ik­ti­da­ra gel­me­den ön­ce de Tür­ki­ye­’de mü­kem­mel bir de­mok­ra­si ol­du­ğu­nu söy­le­ye­me­yiz. Bu prob­lem­ler­den ba­zı­la­rı ye­ni olan prob­lem­ler de­ğil ama bu prob­lem­le­ri tek­rar et­mek­ten ka­çı­nıl­ma­lı. Med­ya­nın, si­vil top­lum ku­ru­luş­la­rı­nın ve di­ğer­le­ri­nin bu prob­lem­le­rin far­kın­da ol­ma­sı ve bun­lar­dan bah­set­me­si ge­re­kir.

*Tür­ki­ye­’de ne gö­rür­se­niz mo­dern oto­ri­ter­lik te­zi­niz­den vaz­ge­çer­si­niz?

Ga­ze­te­ci­ler üze­rin­de­ki bas­kı, muha­le­fet üze­rin­de­ki bas­kı, si­vil top­lum üze­rin­de­ki bas­kı kalk­tı­ğı za­man ve ser­best se­çim­ler.

*Tür­ki­ye­’de her­kes is­te­di­ği­ni ko­nu­şa­bi­li­yor.

Ama bu­nun için ba­zı in­san­lar be­del ödü­yor ve iş­le­ri­ni kay­be­di­yor. Ba­zı in­san­lar bu­nun için hü­küm gi­yi­yor.

*Med­ya ken­di öz­gür­lü­ğü­ne sa­hip çı­kı­yor mu?

Med­ya ken­di­ne bak­maz­sa bi­zim de ken­di­le­ri­ne yar­dım­cı ol­ma­mız zor­la­şır.

*Si­ze gö­re Tür­ki­ye­’de ga­ze­te­ci­le­rin tam an­la­mıy­la öz­gür ol­ma ta­le­bi var mı?

Siz ben­den da­ha iyi bi­lir­si­niz.