ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Anayasa Mahkemesi Başkanlığından:

Esas Sayısı    : 2009/3 (Siyasi Parti Mali Denetimi)

Karar Sayısı : 2013/15

Karar Günü : 3.1.2013

I- MALİ DENETİMİN KONUSU

Sosyaldemokrat Halk Partisinin 2008 yılı kesin hesabının incelenmesidir.

Sosyaldemokrat Halk Partisi 24.5.2002 tarihinde 176 kurucu üye ile kurularak tüzel kişilik kazanmıştır. Sosyaldemokrat Halk Partisinin 13.3.2010 gününde yapmış olduğu III. Olağanüstü Kurultayında, Eşitlik ve Demokrasi Partisinin katılımının kabulüne ve bu katılımla birlikte Partinin isminin Eşitlik ve Demokrasi Partisi olarak değiştirilmesine oybirliğiyle karar verilmiştir.

II- İLK İNCELEME

Parti Genel Merkezi ve il örgütleri kesin hesaplarının incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin Parti Meclisinin kararı sunulmamıştır.

Parti Tüzüğü’nün, “Parti Meclisi” başlıklı 28. maddesinde, Parti Meclisinin kurultaydan seçilen 60 üyeden oluşacağı ve her ay toplanacağı; “Parti Meclisinin görev ve yetkileri” başlıklı 29. maddesinin (f) fıkrasında, kesin hesabı onaylamanın veya reddetmenin Parti Meclisine ait olduğu; “Merkez Yürütme Kurulu” başlıklı 30. maddesinde, Parti Meclisinin kendi arasından gizli oyla 15 kişilik Merkez Yürütme Kurulunu seçeceği, genel başkanın Merkez Yürütme Kurulu üyeleri arasından en fazla (4) genel başkan yardımcısı seçip görevlendirebileceği; “Merkez Yürütme Kurulunun görevleri” başlıklı 31. maddesinde ise yıllık bütçeyi hazırlayarak Parti meclisinin onayından sonra uygulamanın ve Kurultaya ve ilgili yerlere sunmak üzere kesin hesabı çıkarmanın Merkez Yürütme Kurulunun görevi olduğu belirtilmiştir.

Kesin hesabı onaylayıp reddetmek Parti Meclisinin yetkisinde olduğuna göre kesin hesabın onaylandığına dair Parti Meclisinin kararının olması gerekir. Yazı ile istenilmesine rağmen kesin hesabın onaylandığına dair Parti Meclisi kararı sunulmamıştır.

2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 73. maddesinin üçüncü fıkrasında, “Parti merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı her bütçe yılını izleyen Nisan ayı sonuna kadar, bir evvelki yıla ait uygulama sonuçlarını gösteren kesinhesaplarını hazırlarlar. İller teşkilatından gönderilenler ve parti merkezine ait olan kesinhesaplar, merkez karar ve yönetim kurulunca incelenerek karara bağlanır ve birleştirilir.”

74. maddesinde, “Siyasi partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesince yapılır. Anayasa Mahkemesi, siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin Kanuni uygunluğunu denetler.

Siyasi partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine ve bilgi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar. Bu belgelere, ilgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz milyon lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri eklenir.”

111. maddesinin (b) bendinde; “Siyasi partilerin 74 üncü madde hükümlerine aykırı hareket eden sorumluları hakkında, üç aydan altı aya kadar hafif hapis ve onbeş milyon liradan otuz milyon liraya kadar hafif para cezası verilir.”

hükümleri yer almaktadır.

Kesin hesapların incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin Parti Meclisinin kararı olmaması hesabın tam olarak 74. maddeye uygun sunulmadığını göstermektedir. Dolayısıyla, Sosyaldemokrat Halk Partisi 2008 yılı kesin hesabının, Parti Genel Başkanı tarafından Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesi Başkanlığına sunulması gerektiği yönündeki 2820 sayılı Kanun’un 74. maddesi ile getirilen kurala uyulmadığı görülmektedir.

Dolayısıyla, 2820 sayılı Kanun’un 74. maddesi hükümlerine aykırı hareket eden parti sorumluları hakkında Kanun’un 111. maddesinin (b) fıkrasına istinaden gerekli işlemlerin yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması gerekir.

Bu itibarla, Sosyaldemokrat Halk Partisi 2008 yılı kesin hesabının ilk incelemesi sonucunda;

1- Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine,

2- Kesin hesaplarının incelenip onaylandığına ilişkin Parti Meclisi kararı olmadığından Siyasi Partiler Kanununun 74. ve 111. maddesinin (b) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,

3.1.2013 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.

III- ESASIN İNCELENMESİ

Partinin Anayasa Mahkemesine verdiği 2008 yılı kesin hesap çizelgeleri ile dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan inceleme sonuçlarını içeren Anayasa Mahkemesi Raportörü Zekeriya AYDIN tarafından hazırlanan esas inceleme raporu, Anayasa ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun ilgili kuralları, bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Denetimin maddi öğelerini oluşturan defter ve belgelerde, Partinin 2008 yılı genel merkez gelirleri toplamının 273.107,58 YTL, giderleri toplamının 605.686,57 YTL olduğu, 11.156,07 YTL.nin ise kasa ve banka mevcudunun 2009 yılına devrettiği anlaşılmaktadır.

Sosyaldemokrat Halk Partisinin 2008 yılı Genel Merkez kesin hesabının gelir ve gider rakamlarının yukarıda açıklanan tutarlardan oluştuğu, bu haliyle 2008 yılı birleşik kesin hesabının doğru ve denk olduğu sonucuna varılmıştır.

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı kayıtlarında açık gözüken Adana, Adıyaman, Afyonkarahisar, Ağrı, Ankara, Antalya, Artvin, Aydın, Balıkesir, Bilecik Bingöl, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Çorum, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Hakkari, Hatay, İçel, İstanbul, İzmir, Kars, Kastamonu, Kırklareli, Kırşehir, Kocaeli, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Muş, Nevşehir, Ordu, Rize, Sakarya, Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, Tekirdağ, Tokat, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Van, Zonguldak, Karaman, Batman, Şırnak, Bartın, Ardahan, Iğdır, Yalova, Karabük, Kilis ve Düzce olmak üzere toplam 69 il ile ilgili herhangi bir gelir ve gider bildirilmemiştir.

Parti il örgütleri faaliyette olduğuna göre, bu yerlerin giderlerinin nasıl karşılandığının belgeleriyle birlikte açıklanması istenmiştir.

Parti yetkilileri“Halen faaliyet göstermekte olan EDP il, ilçe ve belde örgütleri içinde faaliyet gösterilen mekanın mülkiyeti kendisine ait olan yoktur. Bunların kira durumu ve yönetim giderlerinin karşılanmasına dair bilgiler ise sorumluluk aldığımız dönem itibariyle (13 mart 2010 sonrası) mevcut belgeler ışığında, usulüne uygun hazırlanmış olarak ve kesin hesap bağlamında tarafınıza iletilmiştir.” şeklinde cevap vermişlerdir.

Siyasi partilerin faaliyetlerini yürüttükleri genel merkez, il, ilçe veya belde başkanlıklarına ait binaların ya kendi mülkü veya kira olması gerekir. Şayet parti yetkililerine ait binalarda siyasi parti faaliyette bulunuluyor ise (il, ilçe veya belde teşkilatının faaliyette bulunduğu binalar) bu takdirde kira sözleşmesi düzenlenerek isabet eden tutarın partiye bağış olarak kaydedilmesi gerekir.

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının kayıtlarına göre Partinin 69 ilde teşkilatı bulunmasına karşın bu illerle ilgili her hangi bir gelir ve gider bildirilmemiştir.

Partinin il örgütleri faaliyette olduğuna göre, bu yerlerin en azından yönetim giderlerinin (kira, su, elektrik, telefon, kırtasiye vb.) olması gerekir. Yönetim giderlerinin hesaplarda görülmemesi kayıt dışı gelir ve gider oluşturulmuş olduğunu göstermektedir. Bu durumda 2820 sayılı Kanun’un 69. maddesindeki bir siyasi partinin bütün gelirlerinin, o siyasi partinin tüzel kişiliğinin adına elde edileceği ile aynı Kanun’un 70. maddesindeki bir siyasi partinin bütün giderlerinin o siyasi partinin tüzel kişiliğinin adına yapılacağı hükmüne aykırı davranılmıştır.

Mahkemeye istenen bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider oluşturulması, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan 2820 sayılı Kanun’un 111. maddesinin (c) fıkrasına istinaden gerekli işlemlerin yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulması gerekir.

A- Genel Merkez Gelir ve Gider Belgeleri İle ilgili Açıklama

Parti yetkililerinden Parti Genel Merkezi 2008 yılı kesin hesabının dayanağını oluşturan defterler ile gelir ve gider belge asıllarının gönderilmesi istenmiştir.

Parti yetkilileri “Şaibeli bir su baskını nedeniyle partinin o dönemlere ait bütün belgelerinin tahrip ve kayıp olduğu, parti yönetimlerinde yer aldığımız ve durumdan haberdar olduğumuz zaman itibariyle tarafınıza bildirilmiştir.

Belgelerin usulüne uygun olarak düzenlenip tarafınıza ulaştırılması, ifade edilen nedenlerle maddeten mümkün olamamıştır.” şeklinde cevap vermişlerdir.

Parti yetkililerinin cevap yazısında belirttikleri husus 2006 yılı hesabında incelenmiş ve Mahkeme, “Birbirinin aksi yönünde görüş belirtilen iki adet bilirkişi raporunun olması ve su basmasına ilişkin olarak resmi makamlarca düzenlenmiş bir belgenin bulunmaması, ayrıca parti görevlisi Nurettin Gevşek’in ifadeleri göz önünde bulundurulduğunda, Partinin 2008 yılındaki görevlilerinin Anayasa Mahkemesi tarafından yapılacak denetimden kaçınmak için su baskını olmuş gibi göstererek belgeleri imha ettikleri veya sakladıkları sonucuna varılmıştır.” gerekçesiyle Parti yetkililerinin savunmasına itibar etmemiştir.

Anayasa Mahkemesi partilerin mali denetiminde parti tüzel kişiliğini dikkate alarak yargılama yapmaktadır. Dolayısıyla yöneticilerin birbirleri ile olan ilişkileri, ilgili yıl hesabının incelenme ve yargılanmasında dikkate alınmamakta, suç unsuruna rastlanılması halinde Başsavcılığa suç duyurusunda bulunulmaktadır.

Parti yetkililerinin verdiği cevaptan Genel Merkez 2008 yılı kesin hesabının dayanağını oluşturan gelir ve gider belgelerinin ibraz edilmediği/edilemediği anlaşılmaktadır.

B- Gelirlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Gelirleri

Parti Genel Merkezinin gelirleri 273.107,58 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 88.887,57 YTL.si bağış ve yardımlar, 2.120 YTL.si toplantı katılım gelirleri, 17.843 YTL.si PM/MDK başvuru bedelleri, 5.950 YTL.si muhtelif bağışlar, 15.925 YTL.si sosyal etkinlik gelirleri, 2.320 YTL.si kampanya gelirleri, 9.425 YTL.si taahhütnamelerle ödenen aidatlar, 130.623 YTL.si aidatlar, 13,37 YTL.si faiz gelirleri ve 0,64 YTL.si diğer olağan gelir ve karlardan oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezinin 2008 yılı muhasebe kayıtlarının tutulduğu defterler sunulmamıştır.

2008 yılı gelirleri arasında yer alan 273.107,58 YTL.nin belgeye dayanması gerekir.

2820 sayılı Kanun’un 76. maddesinin üçüncü fıkrasında,  Kanun’un 69. maddesinde belirtilen esaslara aykırı olarak bir siyasi partinin tevsik edilmeyen kaynaklardan gelir sağladığı anlaşılırsa, Anayasa Mahkemesi kararıyla bu gelir Hazineye irat kaydedileceği belirtildiğinden, Partinin 2008 yılı içinde elde ettiği ve belgelendiremediği 273.107,58 YTL.nin Hazine’ye gelir yazılması gerekir.

2- İl Örgütleri Gelirleri

Parti il örgütlerinden 69 ilin herhangi bir geliri bulunmamaktadır.

C- Giderlerin İncelenmesi

1- Genel Merkez Giderleri

Parti Genel Merkezinin 2008 yılı giderleri 605.686,57 YTL olarak gösterilmiştir.

Bunun 559,47 YTL.si post makinası komisyon giderleri, 273,53 YTL.si havale-çek provizyon giderleri, 50.965,04 YTL.si SSK prim gecikme bedeli, 32.795,83 YTL.si işçi ücret giderleri, 5.847,66 YTL.si kırtasiye giderleri, 4.154 YTL.si gazete ve dergi abone giderleri, 1.727,90 YTL.si posta ve kargo giderleri, 20.813,98 YTL.si telefon giderleri, 2.384 YTL.si su giderleri, 4.640,37 YTL.si yol giderleri, 10.526,98 YTL.si ısıtma giderleri, 4.660 YTL.si aydınlatma giderleri, 7.053,50 YTL.si temsil ve ağırlama giderleri, 5.493,32 YTL.si tamir bakım giderleri, 498,44 YTL.si temizlik giderleri, 9.517,92 YTL.si toplantı giderleri, 3.599,28 YTL.si danışmanlı ücret giderleri, 630 YTL.si basın yayın giderleri, 73.935 YTL.si kira giderleri, 163,87 YTL.si noter giderleri, 94.690,50 YTL.si tanıtım propaganda giderleri, 136,62 YTL.si internet hat giderleri ve 270.619,36 YTL.si diğer çeşitli giderlerden oluşmaktadır.

Parti Genel Merkezinin 2009 yılına devreden kasa ve banka mevcudu 11.156,07 YTL.dir.

2820 sayılı Kanun’un 76. maddesinin dördüncü fıkrasında, belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri miktarınca parti malvarlığının Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irat kaydedileceği; 70. maddesinin ikinci fıkrasında ise Beşmilyon (2008 yılı için 52,37 YTL) liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmadığı belirtildiğinden bu miktarı geçen harcamaların fatura veya makbuz gibi belgelerle tevsik edilmesi zorunlu olduğu belirtilmiştir.

Bu bağlamda belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen 605.686,57 YTL tutarındaki Parti malvarlığının Hazine’ye gelir yazılması gerekir.

2- İl Örgütleri Giderleri

Parti il örgütlerinden 69 ilin herhangi bir gideri bulunmamaktadır.

D- Parti Mallarının İncelenmesi

Partinin 2008 yılında edindiği taşınmaz ve değeri yüz lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini belirten liste ile belgeler sunulmadığından inceleme yapılamamıştır.

IV- SONUÇ

Sosyaldemokrat Halk Partisinin yeni adıyla Eşitlik ve Demokrasi Partisinin 2008 yılı kesin hesabının incelenmesi sonucunda;

1- Kesin hesapta gösterilen ve belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen genel merkeze ait 605.686,57 YTL gider ve 273.107,58 YTL gelir olmak üzere toplam 878.794,15YTL karşılığı Parti malvarlığının, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 75. ve 76. maddeleri gereğince Hazine’ye gelir kaydedilmesine,

2- İlk İnceleme toplantısında verilen karar gereğince, kesin hesaplarının incelenip onaylandığına ilişkin Parti Meclisi kararının sunulmaması nedeniyle Siyasi Partiler Kanunu’nun 74. ve 111. maddesinin (b) bendi uyarınca yasal işlem yapılması için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,

3- Mahkemeye istenen bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider oluşturulması, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan Kanun’un 111. maddesinin (c) fıkrasına istinaden gerekli işlemlerin yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına,

3.1.2013 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.